Bilimsel grafik hazırlamanın incelikleri

Gerek ödevlerde, gerekse bilimsel makale, sunum ve posterlerde yazdığımız metnin çoğu aslında verilere uyguladığımız yöntemleri ve elde ettiğimiz sonuçları gösterdiğimiz grafiklerin açıklamalarını anlatmakla doluyor. Bir resim bin kelimeye yeğdir sözü belki de en çok bilimsel grafikler için geçerli.

Elde ettiğimiz verileri anlamlı ve kolay anlaşılabilir bir hale getirmenin en etkili yolu onları görselleştirmek. Bunun en kolay yolu da grafik çizmekten geçiyor. Ne var ki artık en basit Excel dosyasında bile kolaylıkla çizdirebildiğimiz grafiklerin gerçekten doğru bilgi vermesi, anlatmak istediğimizi anlaşılabilir bir şekilde aktarması ve herkese hitap etmesini sağlamak sanıldığı kadar kolay değil. Dikkat edilmesi gerekli konuları olabildiğince kısa ve öz bir şekilde maddelemeye çalıştım. Her ne kadar basit gibi görünseler de bilimsel makalelerde maalesef en çok hata içeren kısım grafikler oluyor.

1. Grafiğin türü!

Bir şeyin zamanla değişimini göstermek istiyorsanız dağılım grafiği ya da bir bütün içindeki parçalarının dağılımı için pasta grafiği kullanmanız gerektiğini var sayıyorum. Ancak bu konularda yardıma ihtiyacınız varsa yazının sonundaki referanslar kısmında işinize yarayacak bazı bilgiler bulabilirsiniz.

2. Kim nerede?

Bir şeyin zamanla değişimini göstermek istediğimiz grafiklerde zamanı x eksenine koymak genellikle hatasız yaptığımız bir tercih. Fakat hangi değişkenin hangi eksende olması gerektiği her zaman bu kadar bariz olmayabiliyor.

3. Eksenlere dikkat!

Eksen etiketlerinin yeterli bilgiyi verecek kadar açıklayıcı ama dikkat dağıtmayacak kadar da kısa ve öz olması önemli konulardan biri. Grafiğinizin kendi başına bir hikaye anlatabilmesi için ona elinizden gelen yardımı yapmanız gerekir. Bunun için de eksenlerin anlaşılabilir isimlendirilmesi ve bunun yanında birimlerin belirtilmesi çok önemli.

Eksen etiketlerinden birimler genellikle köşeli parantez [] içinde yazılır.

Genellikle grafiklerin fonunda kılavuz çizgileri bulundurmak bilimsel çalışmalarda pek tercih edilmese de okuyucunun belirli bir değere karşılık gelen sonucu daha kolay bulabilmesi için eksen boyunca sayılarınızın üzerinde yer alan ufak gösterge çizgilerini çizmeyi unutmamanızda fayda var.

Her ne kadar “Eksenleri doğru ölçeklendirmeliyiz.” cümlesi kimsenin duymaya ihtiyacı olmayacak bir cümle gibi dursa da işin aslı öyle değil. Özellikle Excel gibi programları varsayılan ayarlarını değiştirmeden kullandığınız zaman bu temel hataya siz de düşebilirsiniz. Her iki eksenin de verilerinizin minimum ve maksimum değerlerini kapsayacak aralıkta olduğuna ve grafiğin fazladan boşluk içermediğine dikkat etmeniz önemli.

Grafiğin belirli bir bölgesine sıkışmış veriler şekildeki örnekte olduğu gibi doğrusal bir ilişki içindeymiş gibi görülebilirken ölçeklendirme doğru yapıldığı zaman bunun aslında ne kadar yanıltıcı olduğu ve değişkenler arasındaki asıl ilişkinin sanılandan farklı olduğu kolaylıkla görülecektir.

Dikkat etmeniz gereken bir nokta da doğrusal eksenin gerçekten ihtiyacınız olan ölçeklendirme olup olmadığı. Kimi zaman değişkenler arası ilişkiyi logaritmik ölçekte göstermek çok daha elverişli olabilir.

4. Renkler!

Birbiriyle uyumlu renkler seçerek göze güzel görünen bir grafik oluşturmak kimi zaman önceliklerimiz arasında olsa da söz konusu bilimsel bir çalışmanın sonucunu en fazla kişiye, en net ve kolay anlaşılabilir şekilde iletmek olunca önceliklerimiz estetik kaygıların ötesinde olmalı. Hazırladığınız grafiğin renk körleri için uygun olup olmadığını kontrol edebileceğiniz çeşitli internet siteleri, bilgisayar programları ve cep telefonları için uygulamalar mevcut. Yine de grafiklerinizin okunabilirliğini maksimuma çıkarmak için yapabileceğiniz en kolay şey birden fazla verinin tek bir grafikte kullanıldığı grafikerde farklı renkler yerine farklı semboller ve dokular kullanmak olacaktır. Tabii ki verilerin etiketlerinin de grafikte yer aldığından emin olmalısınız.

Referanslar

Bu yazının hazırlanmasında faydalanılan ve/veya konuyla ilgilenenelerin yararlanabileceği kaynaklar: